Tập tục kì lạ khắp năm châu: Nghệ sĩ ẩn sau 12 chiếc mặt nạ kì dị để chỉ trích, châm biếm thói hư, tật xấu của thiên hạ

Thành Trung

Hàn Quốc được biết tới là đất nước hiện đại phát triển nhanh chóng nhưng vẫn gìn giữ được những giá trị truyền thống của mình. Một trong những tập tục văn hóa Hàn Quốc truyền thống tới nay vẫn được gìn giữ đó là tập tục múa mặt nạ - một loại hình nghệ thuật vô cùng độc đáo xứ sở Kimchi.

Tại Hàn Quốc, tập tục múa mặt nạ được gọi là "Talchum" - một tục lệ từ xa xưa, còn được giữ gìn và phát triển trở thành một giá trị văn hóa phi vật thể của Hàn Quốc.

Talchum - nét văn hóa độc đáo của người dân xứ sở Kimchi.
Talchum - nét văn hóa độc đáo của người dân xứ sở Kimchi.

Tập tục kì lạ này được lưu hành rộng rãi và lên tới đỉnh cao của nghệ thuật kịch bình dân tại Hàn Quốc vào thời Joseon (khoảng từ năm 1392 tới 1910). Nhưng sau đó, nghệ thuật múa mặt nạ gần như bị gián đoạn, cho tới khoảng 30 năm gần đây được khôi phục lại và trở thành môn nghệ thuật đại chúng diễn ra hàng ngày. Người dân Hàn Quốc coi Talchum như một trò chơi dân gian, thu hút mọi người tới xem và thưởng thức.

Trong văn hóa của người dân Hàn Quốc, những chiếc mặt nạ được thiết kế từ thời trước giúp cho những người ẩn danh tự do bày tỏ được những chỉ trích của mình về giới chức sắc địa phương hay là tầng lớp quý tộc. Một số tiết mục biểu diễn mặt nạ cũng hướng đến sự chỉ trích vào những tầng lớp thấp hơn trong xã hội, những người làm điều xấu như bị say rượu, người thích lăng nhăng, hay nhiều chuyện… châm biến những thói xấu trong xã hội.

Tập tục kì lạ khắp năm châu: Nghệ sĩ ẩn sau 12 chiếc mặt nạ kì dị để chỉ trích, châm biếm thói hư, tật xấu của thiên hạ - Ảnh 1

Theo truyền thuyết của người Hàn Quốc kể lại, thời kỳ Cao Ly ở Hàn Quốc, các vị Thần đã ra lệnh cho những người thợ thủ công Huh Chongkak dân làng Hahoe phải tạo ra bằng được 12 chiếc mặt nạ gỗ khác nhau. Đồng thời những vị thần cũng yêu cầu người thợ thủ công không được gặp mặt ai cho đến khi hoàn tất hết phần việc của mình.

Cho đến khi người thợ thủ công này hoàn thành nửa trên chiếc mặt nạ cuối cùng mang tên Imae - Kẻ Ngốc, thì một cô gái đang yêu thầm anh đã lén nhìn trộm chiếc mặt nạ đó. Ngay lập tức, người thợ thủ công này đã bị xuất huyết và chết, để lại chiếc mặt nạ cuối cùng vẫn bị giang dở chưa được hoàn thành.

Nghệ nhân làm mặt nạ tại Hàn Quốc.
Nghệ nhân làm mặt nạ tại Hàn Quốc.

Sau này, những chiếc mặt nạ của làng Hahoe và điệu nhảy của người dân khi đeo chính đã trở thành những nét văn hóa truyền thống được gìn giữ từ đời này sang đời khác. Ngày nay, 9/12 chiếc mặt nạ kể trên có trong danh sách “kho tàng văn hóa của người Hàn Quốc”, 3 chiếc mặt nạ còn lại đã bị thất lạc.

Có tất cả 12 nhân vật trong bộ mặt nạ Hahoe bao gồm: 3 chiếc mặt nạ đã thất lạc là Chongkak (cử nhân), Byulchae (người thu thuế) và Toktari (ông già).

Còn 9 chiếc mặt nạ vẫn được lưu giữ là: Yangban (quý tộc), Kaksi (người phụ nữ trẻ hay cô dâu), Chung (tu sĩ Phật giáo), Choraengi (người hầu của Yangban), Sonpi (học giả), Imae (kẻ ngốc), Bune (vợ lẽ), Baekjung (kẻ giết người) và Halmi (bà già).

Thực tế, những chiếc mặt nạ của làng Hahoe chỉ khắc họa một trong rất nhiều phong cách mặt nạ khác nhau của người Hàn Quốc. Phong cách mặt nạ của người Hàn Quốc vô cùng đa dạng với những điệu múa liên quan. Những khu vực khác nhau lại sáng tạo nên những hình thức nghệ thuật rất riêng.

Tập tục kì lạ khắp năm châu: Nghệ sĩ ẩn sau 12 chiếc mặt nạ kì dị để chỉ trích, châm biếm thói hư, tật xấu của thiên hạ - Ảnh 2

Các mặt nạ của Hàn Quốc đi từ tả thực đến kì dị với đầy đủ những sắc thái khác nhau. Về hình dáng của những chiếc mặt nạ người Hàn Quốc cũng rất đa dạng và phong phú từ những chiếc mặt nạ hình tròn, hình bầu dục, một số khác thì lại có hình tam giác với phần cằm dài và nhọn. Thế giới mặt nạ Hàn Quốc vô cùng đa dạng phong phú, mang đến cho du khách đi từ bất ngờ này sang đến bất ngờ khác.

Tập tục kì lạ khắp năm châu: Nghệ sĩ ẩn sau 12 chiếc mặt nạ kì dị để chỉ trích, châm biếm thói hư, tật xấu của thiên hạ - Ảnh 3

Những chiếc mặt nạ tốt nhất của người Hàn Quốc thường làm từ gỗ. Một số khác thì làm bằng trái bầu già, giấy bồi hoặc thậm chí là cả rơm rạ. Mặt nạ truyền thống của người Hàn Quốc thường được gắn trên một tấm vải màu đen vừa giúp cố định vị trí, vừa giúp che được mái tóc của người đeo.

Màn múa mặt nạ đầu tiên của người Hàn Quốc bắt đầu từ những năm 18 TCN đến năm 935. Giai đoạn này là thời kì của Vương quốc Silla với sự có mặt của điệu múa kiếm nổi tiếng, trong đó những vũ công múa điệu múa này thường đeo mặt nạ.

Những chiếc mặt nạ trong văn hoá Hàn Quốc thời trước giúp những người ẩn danh tự do bày tỏ quan điểm của mình. Những câu chuyện cụ thể khi kết hợp với từng điệu múa mô tả mối quan hệ giữa con người với con người, những mâu thuẫn, xung đột hay các câu chuyện châm biếm.

Tập tục kì lạ khắp năm châu: Nghệ sĩ ẩn sau 12 chiếc mặt nạ kì dị để chỉ trích, châm biếm thói hư, tật xấu của thiên hạ - Ảnh 4

Các diễn viên đeo mặt nạ thường mặc những chiếc áo lụa hanbok hoặc quần áo truyền thống đầy màu sắc. Phần tay áo dài, màu trắng giúp chuyển động của diễn viên trở nên sinh động hơn, nhất là khi họ đeo mặt nạ có hàm cố định làm ẩn đi biểu cảm gương mặt. Mỗi tiết mục Talchum của từng khu vực lại có các loại nhạc cụ riêng kèm theo. Tuy nhiên, về cơ bản một dàn nhạc thường có “haegum” - loại đàn nhị Hàn Quốc, một loạt loại sáo ngang, chiêng và trống. 

Các vũ điệu với những chiếc mặt nạ ở Hàn Quốc xoay quanh 4 chủ đề chính. Đầu tiên là nhạo báng thói kiêu ngạo, ngu ngốc của một tầng lớp quý tộc. Thứ hai là tình yêu tay ba giữa người chồng, người vợ và một vợ lẽ. Chủ đề thứ ba là nhà sư đồi bại và hư hỏng. Cuối cùng là câu chuyện phổ quát hơn, về cái tốt phải chung sống với cái xấu, và cái tốt giành chiến thắng cuối cùng.