Ngày 20/4 vừa qua, thị trường dầu mỏ thế giới đã trải qua 20 phút lịch sử. Chỉ trong khoảng thời gian ngắn ngủi đó, giá dầu đã tạo nên một cột mốc đáng quên khi tụt dốc xuống mức ít ai có thể ngờ tới. Những ông trùm dầu mỏ tại Ả Rập Saudi, Nga, Mỹ được một phen khiếp sợ với mức giá âm 37,63USD chốt phiên giao dịch, thấp nhất kể cả khi khủng hoảng nổ ra. Đó là số tiền mà "người bán" phải trả để "người mua" lấy những thùng dầu ra khỏi kho chứa.
Trước đó, những tín hiệu về một ngày ảm đạm đã được báo trước. Từ 7h sáng tại New York, giá dầu WTI giao tháng 5 đã giảm 28%, còn 13,07 USD/thùng.
Đối với ngành dầu khí, khoảnh khắc đó là biểu tượng của sự nghiệt ngã. Ai có thể ngờ rằng loại nhiên liệu từng được coi là "vàng đen", giờ đây lại trở thành một "cục nợ" thay vì tài sản sinh lời.
Cách New York nửa vòng trái đất, tại một khu dân cư thuộc Thâm Quyến (Trung Quốc), cô gái 26 tuổi A’Xiang Chen đang căng mắt dõi theo diễn biến không ngờ của thị trường dầu. Chỉ mới tuần trước, cô và bạn trai đã đầu tư toàn bộ số tiền tiết kiệm khoảng 10.000 USD vào một sản phẩm đầu tư cung cấp bởi Ngân hàng Trung ương Trung Quốc, có trên gọi "Crude Oil Treasure".
Khi màn đêm buông xuống cũng là lúc A’Xiang bắt đầu mất sạch tất cả. Vào 22h tối giờ địa phương, giá dầu đang ở mức 11USD, có nghĩa là số tiền đầu tư đã mất đi một nửa. Và khi cặp đôi đã chìm vào giấc ngủ, tình hình càng trở nên tồi tệ hơn.
Vẫn còn rất nhiều khía cạnh chưa đường hiểu tường tận, nhưng chắc chắn rằng đó là ngày đánh dấu việc khủng hoảng đã lên tới đỉnh điểm, là hệ quả của lệnh phong toả lãnh thổ trên khắp thế giới nhằm kiểm soát đại dịch Covid-19.
"Thật không thể hiểu nổi. Những gì diễn ra trước mắt tôi là thật ư, tôi còn không thể tin vào mắt mình", Keith Kelly, giám đốc điều hành của tập đoàn năng lượng Compagnie Financiere Tradition SA, đã phải thốt lên như vây.
Nỗi đau của các nhà đầu tư
6h sáng, A’Xiang tỉnh giấc khi điện thoại báo có tin nhắn mới. Ngân hàng Trung Quốc thông báo số tiền trong tài khoản của cô và bạn trai đã "bốc hơi". Không những vậy, họ còn đang mắc nợ.
"Chúng tôi biết rằng mình sẽ mất tiền khi thấy giá dầu bắt đầu lao dốc". Cô cũng thừa nhận đã sai khi thiếu hiểu biết về các hoạt động căn bản của nhà đầu tư. Cùng ngày, khoảng 3.700 nhà đầu tư giống như A’Xiang mất trắng tổng cộng 85 triệu USD vì giá dầu lao dốc.
Những nhà đầu tư "cò con" tại Mỹ cũng lâm vào tình cảnh giống như A’Xiang, khi tham gia vào United States Oil Fund (Quỹ dầu mỏ nước Mỹ), một quỹ giao dịch trao đổi gắn với giá dầu WTI.
Viễn cảnh "giá dầu xuống mức âm" đã từng được nhắc tới từ những ngày đầu tháng 4 trong một báo cáo của Sàn giao dịch hàng Hóa Chicago. Chỉ gần một tuần sau đó, hai quốc gia đi đầu về sản lượng dầu mỏ là Ả Rập Saudi và Nga cùng thỏa thuận cắt giảm 9,7 triệu thùng/mỗi ngày, tương đương 10% nguồn cung toàn cầu. Nhưng cú bắt tay lịch sử đó không thể ngăn nhu cầu thị trường xuống mức thấp kỷ lục.
Trong khi đó, các ngân hàng Trung Quốc đang tung ra loạt quảng cáo trên phần mềm WeChat với nội dung "Dầu thô rẻ hơn nước lã" cùng hình ảnh thùng dầu mạ vàng. Nhà đầu tư tại đất nước tỷ dân đều đặt cược vào đà tăng của giá hàng hoá, và tin rằng nhu cầu dầu thôi sẽ tăng lên khi thế giới vượt qua đại dịch. Có thể nói, những người như A’Xiang đã phần nào giúp giá dầu tương lai ổn định trong một giai đoạn.
Chỉ cho đến giữa tháng 4, thị trường mới bắt đầu tỉnh ngộ và hiểu rằng khả năng giá dầu xuống mức âm hoàn toàn có thể xảy ra. Theo Clay Davis, người đứng đầu Verano Energy Trading LP, đó là lúc "con đê đã vỡ".
Nước Mỹ đã hết chỗ chứa dầu
Vào thời điểm ngày 20/4, hầu hết các nhà đầu tư lớn và quỹ ETF chuyển vị thế sang hợp đồng giao dầu thô tháng 6. Các khách hàng sẽ phải "ôm" 1.000 thùng dầu nếu gặp vấn đề với một hợp đồng tương lai, một điều rất ít khả năng xảy ra, nhưng đã trở thành sự thật.
Cửa ngõ giao dầu WTI của Mỹ đặt tại kho Cushing, bang Oklahoma. Khi trữ lượng dầu đã đầy, mức giá của hợp đồng đã đáo hạn sẽ xuống thấp và mất sự kết nốt với thị trường thế giới. Nhu cầu thị trường thấp dẫn tới kho chứa dầu tại Cushing rơi vào tình trạng quá tải. Trong tháng 3 và tháng 4, lượng dầu tồn tại đây tăng 60%, đạt mức 60 triệu thùng dầu. Như vậy, kho Cushing chỉ còn có thể chứa thêm 16 triệu thùng là hết công suất. Trong khi đó, các chuyên gia phân tích cho rằng những chổ trống còn lại đều đã "có chủ".
Cũng bởi không tìm ra nơi kho chứa mới rất ít thương nhân có ý định nhận dầu thô trong ngày cuối cùng giao dịch dầu WTI giao tháng 5. Phần lớn thị trường sau đó tập trung vào mức giá chốt phiên được quyết định vào lúc 2h30 (theo giờ New York). Các sản phẩm đầu tư thường lẽ tìm cách đạt được mức giá này, và thường liên quan đến cái gọi là hợp đồng giao dịch thanh toán, cho phép các nhà giao dịch dầu mua hoặc bán hợp đồng trước thời hạn cho dù giá thanh toán có là bao nhiêu.
Nhu cầu thị trường bằng 0
Thị trường đã trải qua một phiên giao dịch chưa từng có trong lịch sử. Chỉ trong vài giờ, giá dầu tụt xuống mức thấp kỷ lục, âm 40,32 USD, đến mức tờ Bloomberg dùng từ "thảm sát" để miêu tả diễn biến khó lường của đồ thị giá, với nhu cầu thị trường là con số 0.
"Cơ chế thanh toán đã mất đi sự ổn định vốn có", ông David Greenberg, chủ tịch Sterling Commodities, đồng thời là cựu thành viên Hội đồng quản trị Nymex cho biết.
Thị trường dầu mỏ vật lý, vốn ảnh hưởng bởi diễn biến WTI, cũng ghi nhận sự suy giảm mạnh, với việc một số nhà máy lọc và công ty vận hành đường ống dẫn dầu niêm yết giá cho nhà cung cấp ở mức âm 54 USD một thùng.
Giá dầu ở đáy âm còn đem tới hàng loạt rủi ro khác. Các quỹ ETF có thể bị phá sản nếu giá của các hợp đồng mà họ nắm giữ đã xuống dưới 0. Trước tình hình đó, họ đã chuyển một lượng lớn cổ phần sang các tháng giao hàng sau. Một số nhà môi giới cấm khách hàng mở vị trí mới trong hợp đồng tháng Sáu.
Diễn biến trên đã tạo nên một làn sóng bán tháo trên thị trường dầu mỏ. Hôm thứ ba, giá dầu WTI hợp đồng tháng 6 giảm 68%, xuống mức 6,50 USD/thùng. Chưa dừng lại ở đó, dầu Brent hơp đồng tương lai chạm mốc thấp nhất trong 20 năm, còn 15,98 USD vào thứ tư, nhần chìm giá dầu của Nga, Trung Đông và Tây Phi tiệm cận bằng 0.
Trong một diễn biến khác, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc đã yêu cầu nhà đầu tư tăng chi phí các khoản mua trong thời gian trước đó. Nhờ vậy, vị thế của ngân hàng trên thị trường có thể thoát khỏi nguy cơ rủi ro. Nhưng nếu giá dầu giảm xuống mức âm, số tiền trong tài khoản nhà đầu tư sẽ không đủ để bù lỗ. Theo một nguồn tin, ngân hàng này sẽ phải trả 400 tỷ nhân dân tệ (56 triệu USD) để chốt 1400 hợp đồng tới kỳ hạn, tương đương 1,4 triệu thùng dầu.
Mối quan tâm đặc biệt của giới lãnh đạo
Harold Hamm, chủ tịch Continental Resources Inc, cho rằng diễn biến sụt giảm nghiêm trọng trong những phút cuối cùng của phiên giao dịch hôm thứ hai đã làm dấy lên nghi ngại về hoạt động thao túng hoặc sai sót trong mô hình máy tính.
Và đó cũng là mối quan tâm đặc biệt của Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai Hoa Kỳ (CFTC). Nhưng khi các cuộc thẩm tra và phân tích còn đang chưa có kết luận, cho tới thời điểm hiện tại, các lãnh đạo cấp cao tin rằng những gì đã xảy ra là hậu quả của hiện tương hợp lưu kinh tế cũng như các yếu tố thị trường.
Chủ tịch CFTC Heath Tarbert chia sẻ với Bloomberg: "Mức giá cực thấp hiện tại của dầu WTI xuất phát từ những thách thức từ mối quan hệ cung cầu, và những đặc tính cơ bản của sản phẩm đó".
Ông cũng nói thêm rằng CFTC đang tìm hiểu nguyên nhân sâu xa tại sao giá dầu WTI lại có thể diễn biến như vậy, và tiếp tục xem xét vai trò của tổ chức trong việc tạo điểm hội tụ giữa giá dầu giao ngay và giá hợp đồng dầu tương lai đã đáo hạn."
Trong khi đó, với việc là một sàn giao dịch chứng khoán phái sinh, CME lại cho rằng sự sut giảm của giá dầu là minh chứng cho thấy thị trường vận hành hiệu quả.
"Thị trường đã làm đúng chức năng của nó. Nếu nghĩ rằng giá dầu phải ở trên mức 0, tại sao không đứng đó lấy từng thùng dầu nếu nó có giá trị hơn."
Đúng sai thuộc về ai chưa rõ, nhưng những gì đã diễn ra có thể ghi vào lịch sử thị trường dầu mỏ. Đó cũng là những gì chuyên gia phân tích Tamas Varga nghĩ: "Chúng ta là những nhân chứng lịch sử. Vì sự ổn định của thị trường, sự sụt giảm đó không được phép xảy ra một lần nữa."