Tại hội thảo “Nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư FDI và vai trò kiểm toán Nhà nước”, Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Đoàn Xuân Tiên cho biết, hiện tượng các doanh nghiệp FDI kê khai, báo lỗ chiếm khoảng 50% tổng số doanh nghiệp FDI đang hoạt động. Trong đó, có nhiều nguyên nhân, song theo ông Tiên, phần lớn là do hành vi “chuyển giá”.
Thậm chí, theo ông Tiên, có tình trạng nhiều nhà đầu tư tìm cách chuyển giao những máy móc đã lạc hậu cho Việt Nam. Hậu quả của việc này là giá trị thực của những máy móc chuyển giao rất khó xác định, gây tổn hại môi trường sinh thái, chất lượng sản phẩm thấp, chi phí sản xuất cao…
Coca - Cola là một trong những doanh nghiệp FDI liên tục báo lỗ trong những năm hoạt động tại Việt Nam. Ông dẫn chứng, TP HCM có tới gần 60% trong số trên 3.500 doanh nghiệp FDI thường xuyên kê khai lỗ trong nhiều năm. Tỉnh Bình Dương, một trong những tỉnh thu hút được nhiều dự án FDI, cũng có đến 50% doanh nghiệp FDI báo cáo lỗ giai đoạn 2006-2011. Một điều bất hợp lý là mặc dù thua lỗ liên tục và lỗ lớn nhưng doanh nghiệp FDI vẫn mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh. Đó là những hạn chế trong quản lý các dự án FDI trong thời gian qua, ông Tiên cho biết.
Vi dụ điển hình là trường hợp của Coca-cola. Từ khi bắt đầu hoạt động ở Việt Nam năm 1992, công ty liên tục báo lỗ. Con số lũy kế của công ty lên đến 3.768 tỷ đồng tính đến tháng 12/2012. Trái lại, sản lượng thực tế của công ty tăng trưởng khoảng 20% và mở rộng nhà máy sản xuất.
Tiếp đến Metro Việt Nam, sau 6 lần thay đổi giấy phép kinh doanh, vốn đầu tư lên đến hơn 301 triệu USD, trong khoảng 12 năm hoạt động. Tuy nhiên, đơn vị này liên tục báo lỗ với số lỗ lũy kế lên đến 1.657 tỷ đồng, dù lỗ vấn mở thêm 19 điểm bán lẻ trên toàn quốc. Duy nhất năm 2010 là có lãi 173 tỷ đồng.
Theo GS.TSKH Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài cũng thừa nhận về hiện tượng chuyển giá. Thậm chí, có DN FDI đã lợi dụng sơ hở của cơ quan quản lý để gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường, thậm chí đến mức nghiêm trọng.
PGS.TS Nguyễn Thị Phương Hoa (Đại học Kinh tế quốc dân) cũng chỉ ra loạt dấu hiệu nhận biết hành vi chuyển giá của các doanh nghiệp FDI như có tỷ suất lợi nhuận thấp hơn mức trung bình của ngành; có lãi trong thời gian được miễm thuế, nhưng sau đó báo lỗ khi hết thời hạn miễn thuế. Ngoài ra, một số đơn vị chi cho các dịch vụ nội bộ, trong cùng hệ thống chiếm tỉ trọng lớn và kéo dài qua nhiều năm, chi mua máy móc thiết bị, dây chuyền sản xuất, nguyên vật liệu... từ bên liên kết với tỷ trọng lớn trong tổng mua sắm từ các nguồn…
Bà Hoa nhấn mạnh việc tăng cường trách nhiệm của kiểm toán độc lập trong kiểm toán Báo cáo tài chính của doanh nghiệp FDI. Kiểm toán hoạt động có dấu hiệu chuyển giá cần được thực hiện theo cả hai cách là kiểm toán riêng hoặc kết hợp trong khi kiểm toán báo cáo tài chính. Kiểm toán phải trên tất cả các phương diện vì có khả năng chuyển giá ở giao dịch về hàng hoá cũng như giao dịch về dịch vụ, chuyển giá cả yếu tố đầu vào cũng như kết quả đầu ra của đơn vị…
“Cần công khai kết quả kiểm toán hoạt động chuyển giá đối với những hành vi chuyển giá nghiêm trọng. Việc công khai kết quả kiểm toán các hành vi chuyển giá nghiêm trọng sẽ tạo áp lực xã hội với các doanh nghiệp thực hiện hành vi chuyển giá”, bà Nguyễn Thị Phương Hoa nói.
Bà cho rằng, theo kinh nghiệm của Anh, với nghi án hãng cà phê nổi tiếng Starbuck (Mỹ) đầu tư làm ăn ở Anh và thực hiện chuyển giá, khai báo lỗ trong suốt 13 năm và trốn thuế. Do công khai kết quả kiểm toán, người tiêu dùng Anh đã tẩy chay hàng loạt cửa hàng cà phê Starbuck ở Anh, khiến hãng này đã phải tuyên bố xem xét lại việc nộp thuế 5-6 triệu bảng Anh trong năm 2012.